Devet puta ponovilo se ime cara Dušana, osam puta Svetog Save. U imena ulica upisani su i hajduci, vitezovi, ustanici, a naročito junaci Prvog svetskog rata. Ima i poetičnih naziva, ali oni su u manjini: Pčelarska, Pijani grm, Ulica Bećara…
Odlukom o utvrđivanju naziva ulica u naseljenim mestima Opštine Krupanj i Opštini Krupanj, 347 neimenovanih ulica i 199 zaseoka dobilo je svoje ime. Odluku je potpisao zamenik predsednika Skupštine Opštine, Rade Grujić, 28. decembra 2020. godine. Time su u rađevske urbanističke karte upisana imena srpskih velikana od doba Svetog Save do savremenog trenutka koji je obeležio patrijarh Pavle.
Dok zaseoci čuvaju uglavnom prezimena rađevskih porodica, nekoliko ulica dobilo je ime po slavnim Rađevcima iz skorije prošlosti. Tako se glavna ulica u Kržavi, zapravo deo magistralnog puta Krupanj-Ljubovija, zove po Živanu Petroviću, mladiću koji je ostavio život u vojnim dejstvima na području ex-Jugoslavije devedesetih godina prošlog veka. Jedna ulica u istom selu nosi ime Velička Divljakovića Džombe, koji je poginuo braneći svoje Krupanjce od poplava u maju 2014. godine.
Pet ulica dobilo ime Nadežde Petrović
Od 546 imena koja će olakšati snalaženje u selima i zaseocima Rađevine samo 21 pripada slavnim ženama iz naše istorije, što čini manje od četiri posto od ukupnog broja ulica. Pet ulica u različitim naseljima Rađevine (Šljivova, Kržava, Brštica, Kostajnik i Planina) dobilo je ime slikarke Nadežde Petrović. Ona je bila bolničarka u krvavim bitkama na Mačkovom kamenu, u septembru 1914. godine, o čemu je ostavila dirljivo pisano svedočanstvo.
Ulica Desanke Maksimović sada postoji u četiri rađevska naselja: Šljivovi, Kostajniku, Bogoštici i Beloj Crkvi. Pored naše velike pesnikinje, koja je rođena blizu Valjeva (udaljenog 65 kilometra od Krupnja), Rađevci su pokazali da pamte još slavnih žena iz naše prošlosti.
Kraljica Draga – nekadašnja Krupanjka
Tu je na prvom mestu kraljica Draga, koja je kao supruga rudarskog inženjera Svetozara Mašina živela jedno vreme u Krupnju. Osim tri ulice u Rađevini koje sada nose njeno ime, po kraljici Dragi dobili su naziv mesto Draginac i selo Draginje u široj okolini Krupnja.
Dve rađevske ulice nose ime po Milunki Savić, a svoju ulicu dobile su još kneginja Milica (žena kneza Lazara), kraljica Natalija (supruga Milana Obrenovića), kneginja Zorka (žena Petra Prvog Karađorđevića) i kraljica Marija (supruga Aleksandra Prvog).
Po ženama iz Rađevine nazvana je ulica Jovanin breg u Banjevcu i zaseok Milice Rakić. Tu je i Ulica Rahele Levi Mićić u selu Planina. Ona je bila doktorka i prva upravnica bolnice u Krupnju. Zatočena je u logoru Banjica i streljana sa ćerkom Verom 1. oktobra 1944. godine. Tabla sa njenim imenom postavljena je kraj vrata Doma zdravlja u Krupnju 2013. godine, uz prisustvo ambasadora Izraela Josefa Levija.
RAĐEVCI SU POKAZALI DA POŠTUJU SRPSKU ISTORIJU U imena ulica upisani su junaci srpskih ustanaka, a najviše junaci Prvog svetskog rata. Otuda ulice Gavrila Principa, Gvozdenog puka, Princa Đorđa, Kralja Petra Prvog, Petra Bojovića, Dragutina Dimitrijevića Apisa, Voje Tankosića, Majora Milana Tepića... Pominju se i hajduci, vitezovi, vojvode, kraljevi, carevi... Drugi svetski rat zapisan je u nazivima ulica: 7. Juli, Žikice Jovanovića Španca, Moše Pijade, Ive Lole Ribara, Braće Ribnikar i Svetozara Markovića. Od pisaca i prosvetitelja poslužili su kao inspiracija: Ivo Andrić, Đura Jakšić, Njegoš, Dobrica Ćosić, Petar Kočić, Vuk Karadžić i Dositej Obradović. Puno imena ulica vezano je za pravoslavlje: Svetog Jovana, Svetog Save, Đurđevdanska, Simeuna i Ane, Svetog Nikole, Vladike Nikolaja, Patrijarha Joanikija i Patrijarha Pavla. Ima i poetičnih naziva, ali oni su u manjini: Pčelarska, Pijani grm, Ulica Bećara...
Ulica Nikole Tesle u šest naselja Rađevine
Više od 96 posto ulica, koje će pomoći poštarima i putnicima da stignu do željenog odredišta u Rađevini, nose muška imena. Devet puta ponovilo se ime cara Dušana, osam puta Svetog Save a sedam puta kralja Milutina. I Karađorđeva ulica postoji sada u sedam naselja u Rađevini, baš kao i Rađevska kojom se diče: Krupanj, Brezovica, Krasava, Mojković, Zavlaka, Likodra i Cvetulja.
Vitez Rađ, Vuk Karadžić i Nikola Tesla ponovili su se šest puta u nazivima u mestima Opštine Krupanj, dok su četiri puta Rađevci nazvali svoje ulice Solunskom i Patrijarha Pavla. Po tri puta upisana su imena: Drinske divizije, Kralja Petra Prvog, Kralja Dragutina, Mačkov kamen, Marka Kraljevića i Kneza Lazara.
Duplirale su se i ulice Mihaila Pupina, Svetog Jovana, Njegoševa, Đorđa Čurčije, Princa Đorđa, Vladike Nikolaja, zadužbinara Nikole Spasića i Dušana Purića.
A sad jedan kuriozitet za one koji su članak pročitali do kraja. U selu Kržavi ulica Nadežde Petrović i Dušana Purića dobila je ime na predlog Branislave Mićić i Velička Markovića.
Obrazloženje za nazive ulica po Nadeždi Petrović i Dušanu Puriću
Zaseok Drobnjaci u selu Kržava nalazi se na samo par kilometara od istorijske kote Mačkov kamen, koja je upisana u svetske vojne anale zbog hrabrosti srpske vojske u borbama protiv Austrougara, u septembru 1914. godine. U slavu junaka sa Mačkovog kamena, smatramo da bi dve ulice koje vode kroz naše selo trebalo da nose imena Nadežde Petrović, slikarke i bolničarke i Dušana Purića, potpukovnika srpske vojske, posthumno unapređenog u čin pukovnika.
Nadežda Petrović (1873 – 1915) je bila najveća srpska slikarka s kraja 19. i početka 20. veka. Osnovala je humanitarno društvo „Kolo srpskih sestara“. U Prvom svetskom ratu priključila se srpskoj vojsci kao bolničarka.
U teškoj bici kod Mačkovog kamena, Nadežda je bila očevidac velikih srpskih stradanja.
– Ranjenika kao što rekoh, imali smo na 4000 i ja mišljah poludeću od jada i čuda. Imala sam krizu nervnu tako da kada su nam bili doneli 20 oficira teško ranjenih i ja ih smestila u velikom šatoru, bejah skamenjena – pisala je slikarka svojoj porodici 1914. godine.
U istom pismu Nadežda prepričava i događaj koji je nazvala najtežim trenutkom u životu.
– Kada otpočeh da ih pojim čajem, njihov jauk razdrobi mi srce pa padoh kraj jednog od njih na kolena sa čašom čaja u čežnji da ga pojim, ne mogući da se savladam, otpočela sam očajno plakati, tako da su me siromasi oni sami tešili, a jedan od njih milujući me rukom po rukavu, sam se gušio u suzama govoreći mi: „Hrabro, gospođice Nadežda, daće Bog, istrajaćemo, pobedićemo, osvetiće nas oni koji tamo ostadoše“.
Kroz suze jauknuh: „Gospode, zar ne vidite, izginuste svi. Bože, što kazni ovako našu naciju?“ Trenuci su bili doista strašni.
Slavna slikarka preminula je 3. aprila 1915. od pegavog tifusa, koji je dobila negujući zaražene u valjevskoj bolnici.
Dušan Purić (Ivanjica 1873 – Mačkov kamen 1914) bio je potpukovnik srpske vojske, koji je poginuo na planini Jagodnji 22. septembra 1914. godine, kao komandant Četvrtog pešadijskog puka „Stevan Nemanja“. U noći između 21. i 22. septembra, vršeći neposredne pripreme za juriš svog slavnog puka, izdao je istorijsku zapovest:
– Vojnici, mi smo ovde došli da ginemo za Otadžbinu. Komandiri ispred svojih vodova i četa, komandanti ispred svojih bataljona, a ja ću ispred svih. Za mnom! U juriš! Za slobodu i Otadžbinu!
Pogibija komandanta Dušana Purića teško je pogodila njegove borce, koji nisu hteli da ga sahrane dok mu se ne dodeli unapređenje u pukovnika. Nosili su njegovo telo u čamovom sanduku, iz borbe u borbu. Tek četvrtog dana, po naredbi komandanta Prve armije, generala Petra Bojovića, sahranjen je u porti valjevske crkve.
U Kržavi, 21. februara 2019. godine
Branislava Mićić i Veličko Marković
